علم هیئت

علم هیئت را از این سایت دریافت کنید.

علم هیئت

علم هیئت

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

این مقاله دربارهٔ علم هیئت است. برای نجوم موقعیتی نجوم کروی را ببینید.

علم هیئت یا علم فلک، نجوم سنتی است که بیشتر به مطالعه حرکات و جایگاه اجرام فلکی می‌پردازد. علم هیئت در حکمت قدیم از شاخه حکمت نظری و ریاضیات است. ریاضیات در حکمت نظری مشتمل حساب، هندسه، هیئت و موسیقی می‌باشد. حکمت نظری شامل بر حکمت الهی، ریاضیات و طبیعیات می‌باشد. این علم در حکمت شامل ستاره‌شناسی استدلالی و برهانی می‌باشد.

این علم از نظر ابن خلدون اینگونه تعریف شده است: «علم هیئت، علمی است که از حرکات کواکب ثابته (و به چشم دیدنی) و کواکب متحرکه و متحیره (قمر، عطارد، زهره، مریخ، مشتری، زحل) بحث می‏‌کند و از روی این حرکات، و به طرق هندسی، بر اشکال و اوضاع افلاک استدلال می‏‌کنند و از فروع آن علم ازیاج یا دانش زیج‌هاست»[۱]

علم هیئت دانشی قدیمی است که با نجوم کروی بیشترین اشتراک موضوعی دارد. تفاوت علم هیئت با نجوم کروی غالباً در اهداف علمی، اصطلاحات و شیوه‌های استدلال می‌باشد و در نتایج و موضوعات تا حدود زیادی همسان هستند.

کتب[ویرایش]

علم یاد شده گرچه مدتی است رونق خود را در حوزه‌های علوم دینی از دست داده، ولی در سابق همیشه یکی از علوم رایج و رسمی حوزه‌ها بوده است و کتاب‌هایی به عنوان کتب درسی، در سه سطح بدایات و متوسطات و نهایات، در این فن تدریس می‌شدند که اهم آنها عبارتند از:

تشریح الافلاک شیخ بهایی

فارسی هیئت قوشچی

شرح چغمینی قاضی زاده رومی

اصول اقلیدس اکرمانالاووس اکر ثا و ذوسیوس

شرح علامه خفری بر تذکره

زیج بهادری مجسطی

10. گیهان شناخت از قطّان مروزی

در زمان معاصر کتاب دروس هیئت و دیگر رشته‌های ریاضی از حسن حسن‌زاده آملی مشهور می‌باشد.

مباحث علم هیئت[ویرایش]

مباحث اجمالی علم هیئت:

دوایر عظیمه

دایره عظیمه معدل‌النهار

دایره عظیمه منطقةالبروج

دایره عظیمه ماره به اقطاب اربعه

دایره عظیمه میل دایره عظیمه عرض دایره عظیمه افق دایره عظیمه ارتفاع دایره نصف‌النهار دایره اول السموت دایره وسط سماء دوایر صغیره حرکت و اقسام آن منطقةالبروج و بروج نقاط اعتدالین طول و عرض بلاد قبةالارض تحصیل سمت قبله تشریح افلاک

منابع[ویرایش]

↑ تاریخچه علم هیئت(فلک) بایگانی‌شده در ۱۹ آوریل ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine وبگاه تبیان استان اردبیل

دروس هیئت و دیگر رشته‌های ریاضی وبگاه تبیان (محتوای کتاب «دروس هیئت و دیگر رشته‌های ریاضی» تألیف: حسن حسن‌زاده آملی، نشر: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی قم، ۱۳۷۱)

نهفتن نبو اخترشناسی

جستارها پیشینه Timeline ستاره‌شناس Astronomical symbols Glossary

اخترشناسی بر پایه نوع

اخترشناسی آماتوری اخترشناسی رصدی سایدواک

موضوعات کیهانی

اخترشناسی کهکشانی / اخترشناسی فراکهکشانی منظومه شمسی خورشید

روش‌های EM

اخترشناسی رادیویی Submillimetre اخترشناسی فروسرخ (اخترشناسی فروسرخ) اخترشناسی نور مرئی (optical) اخترشناسی فرابنفش اخترشناسی پرتو ایکس اخترشناسی پرتو گاما

روش‌های دیگر

Neutrino پرتو کیهانیها اخترشناسی موج گرانشی اخترشناسی پرانرژی نجوم کروی Multi-messenger

فرهنگ

بومیان استرالیا بابلی مردمان ناخ چینی مصری یونانی عبری هندی اینوئیت در ایران در ایران باستان اسلامی صربی folk astronomy تبتی

تلسکوب‌های نوری

فهرست رده:تلسکوپ‌ها تلسکوپ بسیار بزرگ

تلسکوپ بزرگ جزایر قناری تلسکوپ فضایی هابل تلسکوپ کک تلسکوپ ال‌بی‌تی تلسکوپ بزرگ آفریقای جنوبی تلسکوپ وی‌ال‌تی

جستارهای وابسته

باستان‌اخترشناسی اخترزیست‌شناسی اخترشیمی اخترفیزیک اخترشناسی و اخترگویی اخترسنجی اخترفیزیک ذره‌ای Photometry کیهان‌شناسی فیزیکی فهرست ستاره‌شناسان فرانسوی اخترشناسی در سده‌های میانه اسلامی روسی زنان

موضوعات مرتبط

باستان‌اخترشناسی اخترزیست‌شناسی اخترشیمی اخترفیزیکی اختربینی و اخترشناسی اخترسنجی اخترفیزیک ذره‌ای Photometry کیهان‌شناسی فیزیکی فهرست ستاره‌شناسان فرانسوی روسی زنان

درگاه‌ها

اخترشناسی منظومه خورشیدی مریخ مشتری اورانوس ماه فضا فیزیک پرواز فضایی ستارگان اخترشناسی پرتو ایکس کیهان‌شناسی

رده انبار درگاه ویکی‌پروژه

رده: اخترشناسی

منبع مطلب : fa.wikipedia.org

تفاوت علم هیئت و نجوم ، آنچه باید از فلک و کیهان بدانید

نجوم جمع نجم به معنی ستاره است. به تعبیری ساده، علم نجوم یعنی علم به ستارگان. اما علم هیئت جنبه استدلال دارد. تفاوت علم هیئت و نجوم

تفاوت علم هیئت و نجوم ، آنچه باید از فلک و کیهان بدانید

تفاوت علم هیئت و نجوم چیست؟ قبل از  هر چیز به تعریف هر کدام از مفاهیم یاد شده می پردازیم. علم نجوم: نجوم جمع نجم به معنی ستاره است. به تعبیری ساده، علم نجوم یعنی علم به ستارگان. نجوم علمی است که راجع به ستاره ها بحث می کند که بطور مثال این ستاره چه مقدار نور دارد، فلان صورت فلکی شکلش چیست و از این دست مباحث که مربوط به احوال ستارگان است.

بنابر قول حق، حتی همین عالم ماده نیز غیر متناهی است و قول تناهی ابعاد باطل است، زیرا همانطور که خداوند نامحدود و غیر متناهی است مخلوق او نیز بر اساس آیه شریفه (قل کل یعمل علی شاکلته) باید غیر متناهی باشد.

و کره زمین جزء بسیار کوچکی از این مجموعه بی کران نظام هستی است، بنابراین همانطور که موجودات کره زمین سبب تاثیر و تاثرات بر همدیگر میشوند، کره زمین هم بر سائر ستارگان و کرات تاثیر میگذارد و همچنین از آنها تاثیر میپذیرد. لذا اثرات تکوینی عجیبی از احوال ستارگان و کواکب، عائد موجودات کره زمین میشود.

در احوال ستارگان و احکام نجومی، قدما کتابهای بسیاری تالیف نموده اند که بطور مثال اتفاقات آینده، امور کشاورزی، سعد و نحس ایام و…، را پیش بینی میکنند.

احکام نجومی ضوابطی دارد که مثلا اگر در فلان مکان، ستاره ها در فلان صورت فلکی جمع شوند تاثیرات تکوینی آنها بر سطح کره زمین چگونه است.

به عنوان مثال حالات کواکب و ستارگان در حین انعقاد نطفه تاثیرات عجیبی بر فرزند خواهند داشت. لذا در روایات ما فرمودند مثلا در اول ماه قمری انعقاد نطفه انجام نشود، که اینگونه روایات ارشاد به اثر سوء تکوینی این عمل در اول ماه است. و چون ما به این تاثیر و تاثرات تکوینی نظام عالم، علم احاطی نداریم، حداقل کاری که میتوانیم انجام دهیم این است که به روایات و دستورات رسیده از لسان اهل بیت علیهم السلام اهتمام کامل داشته باشیم که کلام معصوم از عین واقع حکایت میکند.

درباره این تاثیرات، به عنوان نمونه، این داستان را بخوانید (از کتاب قصص العلماء):

“گویند که درویشى بر پدر ابن سینا میهمان شد و پس از صرف غذا درویش به پدرش گفت که من مى خوابم و تو بیدار باش که امشب ستاره ای طلوع مى کند، پس مرا بیدار کن که مرا شغلی است. پس درویش در خواب شد و پدر شیخ ابو علی سینا نشست و چون دید که ستاره بدان محل موعود رسیده است، اوّل با زوجه خود مواقعه نمود، از آن پس غسل کرده پس درویش را بیدار نمود. درویش دید که ستاره از محل موعود تجاوز کرده است، به پدر شیخ ایراد کرد که مرا دیر بیدار کردی و وقت گذشته است. پدر شیخ کیفیت واقعه را با درویش در میان نهاد.

درویش گفت که از برای تو ولدی پیدا خواهد شد که اعجوبه ی زمان و وحید دوران باشد، پس شیخ الرئیس (ابن سینا) سرآمد علمای زمان شد.”

غرض اینکه علم نجوم درباره ستارگان و احوال آنها و تاثیرات آنها بر یکدیگر سخن میگوید.

علم هیئت (فلک) و تفاوت آن با علم نجوم

اما علم هیئت جنبه استدلال دارد. اگر بخواهیم فاصله کرات و حرکت ستارگان را بر اساس نظم خاص در مداراتشان رصد کنیم به علم شریف هیئت نیازمندیم. لذا علم هیئت برای “برهانی کردن” آن مسائلی که در علم شریف نجوم پیش می آید مورد نیاز است.

در علم نجوم ستاره ها را شناسایی می کنیم که در آسمان چند ستاره داریم، چه مقدار نور دارند، در چه مرتبه ای هستند، چندمین بدرند و…، اما اگر بخواهیم حرکات ستارگان را در رصدخانه حساب کنیم و بخصوص تقویم آفتاب و ماه را (اندازه درجات آنها) اندازه بگیریم، جدول و زیجات طراحی کنیم و…، به علم هیئت که دانشی استدلالی و برهانی است نیاز داریم.

علم هیئت از شعب ریاضیات است و ریاضی قدیم و جدید ندارد. ریاضیات بر اساس مبانی برهانی است. وقتی پای برهان به میان بیاید برهان مفید یقین و حق است. لذا علم هیئت مطلقا دارای مبانی برهانی است و در برهان خطا راه ندارد. بنابراین در مسائل نجومی احیانا خطا و اشتباه پیش می آید اما در مسائل هیئت خطا رخ نمیدهد.

نکته مهم:

درباره علم هیئت (بر اساس مبنای قدماء) باید عرض کنیم که برخی بر این پندارند که این مکتب معتقد است که زمین ثابت است و خورشید و سایر کواکب به دور زمین میگردند، لذا میگویند این علم با آمدن نجوم جدید، منسوخ شده است.

حال آنکه حرف این است که قدماء در مقام محاسبه وقایع نجومی، زمین را به عنوان مرکز در نظر میگرفتند تا محاسبات نجومی را بر این اساس انجام دهند، نه اینکه قائل به این حرف سخیف شوند و بگویند زمین ثابت است و سایر ستاره ها متحرک. و در مقام محاسبات علم هیئت، این روش به مراتب دقیقتر از محاسبات امروزی است.

 اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی، به دوستانتان معرفی کنید.

ketab nayab ۱۸ مهر ۱۳۹۹ بلاگ 2844 بازدید

برچسب ها: آموزش نجوم احکامی علم فلک علم نجوم علم هیئت علوم کیهانی علوم ماورا متافیزیک

منبع مطلب : free-pdf.ir